Deprem, yer kabuğunda ani bir enerji boşalması sonucu oluşan sismik dalgaların meydana getirdiği doğal afettir. Depremlerin ardından sıklıkla görülen artçı depremler, ana sarsıntının etkisiyle tetiklenen daha küçük çaplı sarsıntılardır. Artçı deprem, şiddetli bir deprem sonrası yer kabuğunun yeniden dengelenme sürecinin bir parçasıdır. Önemli hasarlara yol açabilen artçı depremleri tanımak ve bu konuda önlem almak, afet sonrası güvenliğin sağlanması açısından önem taşır.
Artçı Deprem Nedir?
Artçı deprem, ana deprem sonrasında meydana gelen düşük şiddetli yer hareketleridir. Öncü deprem, ana depremden önce meydana gelen ve ana sarsıntının habercisi olabilecek sarsıntılara verilen isimdir. Artçı deprem ise ana depremden sonra gerçekleşen sarsıntılardır ve yer kabuğunun dengelenme sürecinin bir parçasıdır. Artçı nitelikteki bir deprem, daha düşük şiddette ve ana şokun olduğu kırılma hattı boyunca meydana gelir. Artçı şok, ana depreme sebep olan kırılma hattının yakınlarında da gözlemlenebilir.
Artçı depremler, ana depremin büyüklüğüne birkaç günden başlayarak haftalar, aylar ve hatta bazen yıllar boyunca sürebilir. Artçı deprem sıklığı, ana depremin büyüklüğüne ve deprem bölgesinin jeolojik özelliklerine bağlı olarak değişir. İlk günlerde daha sık tekrarlanan artçı depremler zamanla azalır.
Artçı Deprem Neden Olur?
Artçı deprem nasıl olur sorusuna karşılık olarak bu depremlerin fay hattındaki dengeleme sürecinin bir parçası olarak, ana depremden daha düşük şiddetlerde gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Ana deprem, fay hattı boyunca belirli miktarda basınç ve enerji boşalımına neden olur. Asıl şoktan sonra geride kalan gerilim, yer kabuğundaki kayaçların yeniden yerleşmesine ve fay yapısının dengelenmesine olanak tanır.
Söz konusu yeniden yerleşim ve dengelenme sürecinde artçı depremler meydana gelir. Ana şokun büyüklüğüne bağlı olarak bazen yakındaki küçük faylarda düşük ölçekli sarsıntılar da kaydedilebilir.
Artçı Deprem ile Ana Deprem Arasındaki Farklar Neler?
Artçı deprem ile ana depremi birbirinden ayıran bazı farklılıklar vardır. Bunların en önemlileri, şu şekilde sıralanabilir:
- Ana deprem, fay hattındaki ilk ve en büyük enerji boşalımıdır. Artçı depremler ise daha düşük şiddetli ve küçük ölçeklidir.
- Ana depremin başlamasına fay hattındaki büyük ölçekli kırılma sebep olur. Artçı depremler ise ana şoktan kalan gerilim nedeniyle aynı bölgede kaydedilen daha düşük şiddetli sarsıntılardır.
- Ana deprem, tek seferliktir ve yıkıcı etkisi dikkat çekici seviyelerde olabilir. Artçı şoklarsa ana deprem sonrasında sık biçimde hissedilir. Artçıların şiddeti ve sıklığı, zaman içerisinde azalarak sonlanır.
Artçı Depremlerin Olası Etkileri
Artçı depremler tanımlanırken şiddet ve etki bakımından ölçeklerinin ana şoktan düşük olduğu bilgisine sıklıkla yer verilir. Ancak artçı depremler neyin habercisi şeklindeki bir soruya üç temel kategori halinde cevap verebilmek mümkündür. Artçı depremlerin neden olabileceği ilk etki, DASK sigortası poliçesinin kapsamında da yer alan yapısal hasarlardır. Ana depremde hasar gören ancak ayakta kalan yapılar, artçı sarsıntılarda yıkılabilir.
Artçı depremler nedeniyle altyapıda hasarlar oluşabilir. Ana şokun ardından güçsüzleşen su, gaz ve elektrik hatlarındaki hasarın ölçeği daha büyük boyutlara çıkabilir. Artçı şoklar, yapısal hasarların yanı sıra etki alanları içerisindeki kişilerde strese, endişeye ve paniğe yol açabilir.
Artçı Depremler ve Deprem Risk Yönetimi
Meydana gelebilecek olumsuzlukların önüne geçmek amacıyla artçı şok sürecini de kapsayacak şekilde etkili bir deprem risk yönetim planı geliştirmek önemlidir. Artçı sarsıntıların neden olabileceği hasarlardan korunmak için öncelikle deprem güvenlik bilgileri sıkça güncellenmelidir. Artçı sarsıntılar esnasında ve sonrasında neler yapılacağına dair bilgi sahibi olmak önem taşır. Ana deprem meydana geldiğinde binaların güvenlik durumu hızlıca değerlendirilmelidir. Eğer ağır hasar söz konusuysa artçı depremler bitene kadar binalardan uzak durulmalıdır. Artçı sarsıntılardan dolayı oluşan kaygı ve stres durumları için ise psikolojik destek hizmetlerine başvurmak gerekebilir.
